نخستیـن ورزشکار ایرانی که از المپـیک مدال گرفت محمد جعفر سلماسی
در رشتهً وزنه برداری در المپـیک 1948 بود. وی همچـنین در اولین دورهً
بازیهای آسیایی سال 1951 دهلی نو مدال طلای وزن 60 کیلو گرم را به خود
اختصاص داد. او در سال 1294 شمسی در کاظمین عراق متولد گردیده بود
امیر از زن هنرمند را تشویق کرده، فرمان داد شاگردان متعدد بگیرد و تا پنج سال نیز زردوزی لباس نظامی در انحصار او باشد. بدین قرار "خورشید خانم" نخستین زن تهرانی بود که در ترقی تولیدات ملی به رقابت با کالای فرنگی پرداخت و در این مهم توفیق یافت. خبر این واقعه در روزنامه "وقایع اتفاقیه" به چاپ رسید. متن خبر به نقل از شماره دوم آن روزنامه مورخ جمعه یازدهم ربیع الثانی 1267 هـ.ق. بدین قرار است:
«ضعیفه تهرانی زردوزی دوره ملبوس صاحب منصب نظامی را به قاعده روم دوخته و در کمال خوبی بعمل آورد که درین هفته به نظر اولیای دولت علیه رساند. به طوریست که مطلقاً با کار اسلامبولی امتیاز داده نمی شود. اولیای دولت علیه حکومت فرمودند که شاگرد بسیار نگاهدارد و تا مدت پنج سال احدی در عمل او شراکت ننماید.»
نخستین ملکه ایران که به اروپا مسافرت کرد، "فاطمه خانم انیس الدوله" از زنان محبوب ناصرالدین شاه میباشد. شاه بقدری این زن را دوست داشت که بطور مخفی او را همراه خود به اروپا برد؛ اما همین که انیس الدوله به روسیه رسید، خبر آن در تهران فاش گشت و قال و مقال زیادی به راه انداخت. "میرزا حسین خان سپهسالار" که اینرا شنید، از شاه درخواست کرد انیس الدوله را به ایران برگرداند. شاه هم ناخواسته انیس الدوله را روانه ایران کرد.
می گویند از همان موقع انیس الدوله کینه سپهسالار را در دل گرفت و با همدستی دشمنان داخلی و خارجی آنقدر کوشید تا سپهسالار را معزول و به روایتی مسموم ساختند.
"رابعه قزداری" نخستین زن شاعر فارسی گوی، مشهور به مگس رویین و ملقب به "زین العرب"، دختر کعب، امیر بلخ و از اهالی قزدار (قصدار، خضدار، شهری قدیمی واقع میان سیستان، مکران و بست) و معاصر "رودکی" بود.
تذکره ها شرح حال و نمونه های شعر او را بعنوان نخستین زن شاعر فارسی گوی آورده و مقام بلند او را در طلوع شعر فارسی ستوده اند. "محمد عوفی" در لباب الالباب، از او چنین تجلیل میکند: «دختر کعب اگر چه زن بود اما به فضل بر مردان جهان بخندیدی. فارس هر دو میدان و والی هر دو بیان، بر نظم تازی قادر و در شعر فارسی به غایت ماهر بود.»
عطار نیشابوری، نخستین بار شرح احوال او را در 428 بیت شعر در "الهی نامه" خود آورده و تذکرده های بعدی همگی با کم و بیش تفاوتهایی و به صورت نظم و نثر به نقل زندگی و اشعار وی پرداخته اند. گرچه داستان عطار از اغراق و مبالغه گوییهای عارفانه تهی نیست اما تا حدودی مبین زندگی اوست.
به نوشته عطار، پس از کعب، پسرش حارث که به جای پدر امیر بلخ شده بود، سرپرستی رابعه را بر عهده گرفت و او در نزد حارث زندگی میکرد. رابعه دلباخته یکی از غلامان زیبا روی برادرش به نام "بکتاش" شد، اما عشق خود را پنهان داشت و رنجور گردید. پیرزن دنیا دیده ای دلیل رنجوری او را پرسید، وی ابتدا خودداری کرد و بالاخره راز خود را برایش آشکار نمود و توسط او اشعار عاشقانه ای برای بکتاش میفرستاد.
بکتاش نیز به عشق رابعه مبتلا شد. یک ماه بعد در جنگی که برای برادرش روی داد بکتاش زخمی شد و نزدیک بود اسیر شود که ناگاه زن روبسته ای خود را به صف دشمن زد و تنی چند از آنان را کشت و بکتاش را نجات داد و لشکر حارث پیروز شد.
زمانی نیز رودکی شاعر در حال عبور رابعه را دید. اشعارش را بر او خواند و رابعه نیز اشعار خود را برایش خواند. در جشن باشکوهی که "امیرنصر سامانی" در بخارا ترتیب داده بود، رودکی اشعار رابعه را خواند. امیرنصر پرسید که شعر از کیست و رودکی پاسخ داد که از دختر کعب است که دلباخته غلامی گردیده است و به سرودن شعر روی آورده و اشعارش را برای او میفرستد. حارث که در جشن حضور داشت به راز خواهرش پی برد و به اشعار او دست یافت. از این رو بکتاش را به چاهی و خواهر را نیز در گرمابه ای افکندند و رگ دست او را بریدند و در گرمابه را با سنگ و خشت و آهک بستند. رابعه با خون خود بر دیوارهای گرمابه اشعار خود را مینوشت تا اینکه ضعف بر او غلبه کرد و درگذشت.
تذکره نویسان پیرامون عشق رابعه به بکتاش اختلاف نظر دارند: "جامی" در نفحات الانس از قول "ابوسعید ابوالخیر" عشق رابعه را عشق مجازی نمیداند و داستان بکتاش را بهانه ای برای طرح عشق حقیقی دانسته است. "هدایت" نیز در روضةالصفا، رابعه را "صاحب عشق حقیقی و مجازی" میداند و داستان دلباختگی او را در "گلستان ارم" به نظم درآورده است. بسیاری از تذکره ها نیز عشق او را، صرفاً عشق مجازی دانسته اند.
از اشعار اوست:
ز بـس گـل کـه در بـاغ مـأوی گــرفــت چــمــن رنــگ ارتــنــگ مــــانــــی گــــرفـــت
صـبا نـــافــه مــشـک تـبـت نـداشــت جـهـان بــوی مـشــک از چــه مـعـنـی گرفت
مگر چشم مجنون به ابــر انــدر است کـه گـل رنـگ رخـسـار لـیـلــــی گـــــــرفــت
بـه مـی مــانـد انـدر عـقـیـق قـــــــدح سـرشـکـی کـه در لالـه مــأوی گــــــــرفـت
ابوریحان بـیرونی که در قرن پـنجم هـجری می زیسته، برای اولین بار گـردش زمین را محاسبه کرد؛ ششصد سال قبل از گـالیله. وی قطر زمین را نیز برای اولین بار اندازه گـیری نمود؛ هـفـصد سال قـبل از نـیوتـن.
غـیاث الدین جمشید( کاشانی ) در قرن نهـم هـجری برای اولین بار، سیستم اعـشاری را ابداع کرد.
خواجه نصیرالدین طوسی، نخستـین کسی است که حالات ششگـانه مثـلث کروی قائـم الزاویه را به کار برده و آن را در کتاب الشـکل القطاع که در مورد مثـلثات مستوی و کروی است آورده است.
زکریا رازی، در عـلوم پـزشکی برای اولین بار حصبه و آبله را به دقـت توصیف کرده و ابن سینا نیز اول کسی است که التهـاب غـلاف دماغ را وصف کرده و فرق میان التهـاب پـردهً صفاق و التهـاب ریه و زخـمهای کـبد را بـیان کرده است.
حکـیم عـمر خـیام، اولین کسی است که هـندسه تحلیلی را برای حل معـادلات به کار برده است و از این حیث قریب چـهار قرن قـبل از " دکارت " هـندسهً تـحلیلی را وضع کرده است. دکـتر جورج سارتون در این باره اینگـونه اظهار نظر کرده است:
خیام اول کسی است که به تحـقـیـق منظم و عـلمی در معـادلات درجات اول، دوم و سوم پرداخـته و به طبقه بندی تحسین آمیزی از معـادلات اقدام نموده است. و در حل تمام صور معادلات درجه سوم منظماً تحـقـیق کرده و به حل هـندسی آنها توفـیق یافته است. رسالهً وی در عـلم جـبر که مشـتمل بر این تحـقـیقات است معرف یک فکـر منظم عـلمی است و این رساله یکی از برجـسته ترین آثار قرون وسطایی و احـتمالا برجسته ترین آنها در این عـلم است.
اولین بار تعـریف مـنطقی اعـداد اصم به وسیلهً رشته های بـیـنهایت در مجـموعـهً تحـقـیقات حـکـیم عـمر خیام دیده می شود.
اولین شخـصی که راجع به زوایای صحیح در یک چهـار ضلعی بخـصوص در ارتـباط با پـنجـمین فرضیهً اقـلیدس کار بسیار کرد، حکـیم عـمر خـیام بود.
ابو عـبدالله محـمد بن موسی خوارزمی که بعـضی، او را " خوارزمی المجوسی " نیز نامیده اند، به نوشته تاریخ طبری، وی متولد سال 180 هـجری قـمری و متوفی به سال 232 هـجری قـمری در بغـداد بوده است. او بزرگـترین و اولین ریاضیدان و منجم عالیقدر ایرانی است و کسی است که لگـاریـتم را ابداع کرد و یکی از کسانی است که در زمان ماًمون خـلـیـفه هـفـتم عباسی در سال 213 هـجری قـمری در اندازه گـیری قوس یک درجهً نصف النهـار - کره زمین اقدام کرد.
خوارزمی هـمچـنین نویسندهً اولین کتاب جبر است. کتاب الجـبر والمقابله وی از قرن دوازده میلادی به بعـد، رهـگـشای ریاضیدانان غـرب بوده است.
دکتر محـمود حسابی
دکتر محـمود حسابی، پـدر عـلم فـیزیک نوین ایران در سال 1281 خورشیدی در تـهـران زاده شد. پـیش از آغاز آموزش رسمی دبـستانی هـمزمان با یادگـیری زبان های عـربی و فـرانسه نزد مادر فاضلش قرآن مجـید، گـلستان و حافظ را فرا گـرفت. دوران کودکی وی با شعـله ور شدن آتـش جـنگ اول مصادف شد. در مدرسه فرانسوی بـیروت دورهً آموزش دبـستانی را طی کرد و بدلیل محـدودیتی که دولت عـثـمانی برای مدارس فرانسه زبان ایجاد کرده بود، مجبور شد زبان انگـلیسی را نیز فراگیرد. در هـمین دوران بود که به ورزش شنا و موسیقی ایرانی روی آورد و هـر دو را به حد کمال یاد گـرفت.
حسابی بعـد از پایان آموزش متوسطه در کالج آمریکایی بـیروت، موفق به دریافت مدارک تحـصیلی عالی بسیار از دانشگـاهـهای مهـم جهـان گـردید؛ از جمله: لیسانس ادبـیات و عـلوم انسانی از دانشگـاه آمریکایی بـیروت، مهـندسی راه و ساخـتمان از دانشکـدهً فرانسوی بـیروت، دانشنامهً زیست شناسی از دانشگـاه بـیروت، دانشنامهً نجوم و ریاضی از دانشگـاه پاریس و دکـترای فـیزیک از دانشگـاه سوربن فرانسه.
خدمات عـلمی و شغـلی دکـتر حسابی تا زمان درگـذشتـش در سال 1371 هـجری خورشیدی بسیار زیاد بود که اهـم آنها عـبارتـند از: تاًسیس مراکز عـلمی نظیر مدرسهً مهـندسی وزارت راه، دارالمعـلمین عالی و دانشسرای عالی، تـدوین قانون دانشگـاه و بنیانگـذاری دانشکـده های فـنی و عـلوم دانشگـاه تـهـران، وزارت فرهـنگ در دولت دکـتر مصدق، بـنیانگـذاری موسسه ژئوفیزیک سازمان انرژی اتمی، اولین ایستگـاه هـواشـناسی، انجـمن موسیقی، فرهـنگـستان زبان، تـدوین قانون و تـشکـیل موًسسه استاندارد، تعـیـین ساعـات ایران، نصب و راه اندازی اولین دستگـاه رادیولوژی در ایران و تاًسیس رصدخانهً نوین ایران.
از دکـتر حسابی آثار قـلمی عـلمی و ادبی زیادی به زبان های مخـتـلف بر جای مانده است. وی مدتی هـم در کـلاس درس آلبرت انـشتـین، حضور داشت و با فـیزیکـدانان برجسته ای چون شرودینگـر، بورن و انریکو فری هـمکاری و تبادل نظر داشت.
ابو جعـفر محـمد بن حسین خازن، در خراسان متولد شد و بـین سالهای 350 تا 360 هجری قمری در شهـر ری درگـذشت. وی دانشمندی بود که در ساختـن آلات نجومی و در طریقـهً عـمل به آنها ممارست بسیار داشت و کـتاب زیج الصفایح از او باقی مانده است.
به گـفتهً عـمر خیام، وی اولین دانشمندی است که معـادله ً درجه سوم
X(3) + a = CX(2)
را حل کرده است.
